Sokakta yaşayan ve/veya çalıştırılan çocuklara, kardeşlerine ve ailelerine yönelik hizmetler Genel Müdürlüğümüze bağlı olarak hizmet veren Çocuk ve Gençlik Merkezleri aracılığı ile verilmektedir.
2828 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Yasasının 3. maddesinin (f) bendine eklenen 6. alt bent ve 1997 yılında çıkan 572 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile sokakta yaşayan ve/veya çalıştırılan çocuklara hizmet vermek amacıyla Çocuk ve Gençlik Merkezleri hizmete açılmıştır.
Çocuk ve Gençlik Merkezleri; eşler arası anlaşmazlık, ihmal, hastalık, kötü alışkanlık, yoksulluk, terk ve benzeri nedenlerle sokağa düşerek sosyal tehlike ile karşı karşıya kalan veya sokakta çalıştırılan çocuk ve gençlerin geçici süre ile rehabilitasyonlarını ve topluma yeniden kazandırılmalarını sağlamak amacıyla kurulan yatılı ve gündüzlü sosyal hizmet kuruluşlarıdır.
Çocuk ve Gençlik Merkezlerinin açılış ve işleyiş esaslarını belirleyen Çocuk ve Gençlik Merkezleri Yönetmeliği 30 Eylül 2001 tarih ve 24539 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yönetmeliğe ilişkin olarak hizmetin etkinliğini ve standartlığını sağlamak amacıyla hazırlanan Çocuk ve Gençlik Merkezleri Yönergesi Bakanlık Makamının 30 Ekim 2002 tarih ve 191 sayılı Onayı ile yürürlüğe girmiştir.
Bu yönetmeliğin amacı, sosyal tehlikelerle karşı karşıya kalan, sokakta yaşayan çocuklar ile sokakta çalıştırılan çocuk ve gençlerin rehabilitasyonları ve topluma yeniden kazandırılmalarını sağlamakla görevli Çocuk ve Gençlik Merkezlerinin kuruluş, çalışma esaslarını, hizmet standartlarını belirlemek, ilgili kişiler ve kurumlar arasında eşgüdümü sağlamak ile hizmetin en etkili ve verimli şekilde yürütülmesine ilişkin kuralları sağlamaktır.
Çocuk ve Gençlik Merkezleri Aracılığı İle Yürütülen Çocuk, Aile ve Toplum Odaklı Çalışmalar:
Çocuklara Yönelik Çalışmalar:
- Çocukların sokakta tespitine yönelik yürütülen mobil sokak çalışmaları,
- Ailelerinin psiko- sosyal incelenmesi,
- Çocukların psiko sosyal gelişimini destekleme çalışmaları,
- Barınma, bakım, giyim, gıda ihtiyaçlarının karşılanması,
- Eğitimin önemi konusunda bilgilendirme çalışmaları,
- Eğitimlerini destekleyici faaliyetler,
- Eğitime yeniden kazandırma çalışmaları,
- Eğitim ihtiyaçlarının karşılanması,
- Meslek edindirmeye yönelik çalışmalar,
- Gelir getirici atölye çalışmaları,
- Sosyal Kültürel, Sanatsal Etkinlikler ile Sportif ve Hobi faaliyetleri
- Tedavi ve rehabilite edici hizmetler
- Sağlık sorunlarına yönelik çalışmalar; ihtiyaç duyan çocuklara sağlık hizmetleri sunulmakta olup, bu hizmet sağlık bakanlığı kuruluşları aracılığı ile gerçekleştirilmektedir.
- Uçucu madde kullanan çocuklar ÇEMATEM ve/veya UMATEM’lerde tedavileri sağlanmaktadır.
Aileye Yönelik Çalışmalar:
Sokakta yaşayan/çalıştırılan çocukların ailelerine yönelik psiko-sosyal destek ve bilinçlendirme çalışmaları yürütülmektedir. Ayrıca ekonomik yoksunluk içinde olduğu belirlenen ailelerin sosyal yardım hizmetlerinden ve kurumlarından yaralanmaları sağlanmaktadır. Bununla birlikte, çocukların aileye dönüşlerinin mümkün olduğu durumların tespiti halinde aile ve çocuğun bir arada yaşamasına ilişkin uyum çalışmaları yürütülmektedir.
Toplumla Çalışma Uygulamaları:
Toplumsal duyarlılığın ve bilincin artırılmasına yönelik, kuruluşlarda verilen hizmetleri tanıtan, sokakta çalıştırılan ve/veya yaşayan çocukların özellikleri hakkında bilgilendiren, hizmetlere gönüllü katkı ve katılımların teşvik edilmesini amaçlayan el ilanları ve afişler basılarak dağıtımı yapılmaktadır.
Sokakta çalıştırılan çocuklardan mal ve hizmet alınmaması konusunda toplumun bilinçlendirilmesi çalışmaları yürütülmektedir.
ÇOCUK VE GENÇLİK MERKEZLERİNDE SUNULAN HİZMETLERDE UYULMASI GEREKEN ESASLAR
Merkezlerde yürütülen her türlü hizmet oluşturulurken ve merkez işleyişi sırasında rutin işler de dahil olmak üzere çocukların katılım ve görüşünü ifade etme hakkı esas alınması gereken öncelikli unsur olmalıdır. Çocuk, tüketici ve yardım alan konumdan çıkıp, üreten ve kararların uygulanmasına katkı veren bir yapıya büründürülmelidir. Bu amaçla Merkezleri çocuklar için süslemek yerine, çocukların merkezleri kendileri için süslemelerine ortam yaratmak ilke olmalıdır. (*)
Çocuklar yatılı kurumlarda, büyüdüklerinde ihtiyaç duyacakları toplumsal ve duygusal becerileri öğrenmekte başarısız olmaktadırlar. Ayrıca dışarıda özgürce dolaşmaya alışkın olan sokakta yaşayan ve çalışan çocuklar kendilerine baskıcı gelen, kapalı ve katı kurallara dayanan kurumlara karşı direnç göstermekte ve dolayısıyla buralardan sık sık kaçmaktadırlar. Çocukların sokakta olma nedenlerinden biriside zaten kalabalık ve baskıcı ev ortamının sıkıntısından uzaklaşmaktır. Dolayısıyla uzaklaşmak istedikleri ortamı yeniden yaşamak istememektedirler. (*)
Merkezler, hiyerarşi ve otoritenin hakim olduğu yerler değil, çocukların kendilerini rahat hissettikleri, huzur duydukları, birbirleriyle ve personelle konuşabilecekleri, söylediklerinin dinlendiği ve duyulduğu, iyi insan ilişkileri kurma alışkanlığını ve becerisini kazandıkları ve bunları uygulayabildikleri yerler olmalıdır. (*)
Bu süreçte izlenmesi gereken aşamalar; (*)
- Çocuğu bilgilendirerek görevlendirmek
- Çocuklarla kararların ortak alındığı ortamı sağlamak
- Çocukların başlatmasına ve yönetmesine ortam hazırlamak
- Çocukların başlattığı ve yetişkinlerle kararların ortak alındığı ortamı hazırlamak.
Hizmeti Programlamadan Önce Dikkat Edilmesi Gereken Bazı Noktalar (*)
- Çalıştıkları grup içerisinde en fazla hangi çocukların risk altında olduğuna ilişkin öncelik belirlemesi,
- Bu gruplardan hangisine yardım edebilecek durumda olduğu,
- Bu çocuklar hakkında çalışmaya başlamadan önce hangi bilgileri edinmeniz gerektiği ve çalışma esaslarınızın neler olacağı konularında bilgi, veri toplanması ve değerlendirme yapması gerekmektedir.
Çocukların Eğitimi; (*)
En temel hedeflerimizden birisi, çocukların temel eğitime devamlarının sağlanması için ekonomik ve eğitsel destek sağlamaktır. Merkezlerimizde hizmet verdiğimiz çocuk gruplarının durumlarını aşağıda sayacağımız kategorilerde ele alabiliriz.
- Okula gitmeyen çalışan çocuklar
- Okulu bırakan çalışan çocuklar
- Okulda başarısız olan çalışan çocuklar
- Okulu bırakma potansiyeli olan çocuklar
- Okula yeni başlayanlar
- Okuma -yazma, basit matematik ve mesleki eğitim konularında eğitilecek çocuklar
Sokakta yaşayan ve çalışan çocukların eğitimi bulundukları noktadan başlamalıdır. Çocuklar eğitim alabilmek için uzun mesafeler harcamamalıdır.
Öğrenme malzemelerini çocuğun yaşına ve deneyimlerine uyarlamalıyız; Örneğin okuma yazma öğrenmek üzere eğitime başlayan çocuğa ilk kelimelerini sokak yaşamı, çalışma yerleri gibi sözcüklerden seçilmelidir. Çocukların öğrenme malzemelerini oluşturmalarına izin verilmelidir. Birbirleriyle haberleşmelerine imkan sağlayan duvar gazetelerine dergilerden kesecekleri resimlerle başlamalarına olanak tanınmalıdır. Resim yaparken çalışacakları temayı seçmelerine ve resimlerine duygularını yazmalarına izin verilmelidir. Tartışmalarına olanak sağlanmalı, tartışmalarına ve yaşamlarını anlayabilmelerine neden kendileri çalışmak zorundalar, neden başka çocuklar çalışmıyor, neden başka çocuklar sokakta yaşamıyor, bütün bunları konuşmalarına ve yaşamlarını değiştirmeye ilişkin inanmalarına imkan verilmeli ve yüreklendirilmelidir. (*)
Derslerini ya da faaliyetlerini eğlence dolu bir ortamda yapmalarına olanak tanınmalıdır. Oyunlarla, şarkılarla, resim yaparak, tartışarak, eğlenerek öğrenmelerine izin verilmelidir. Kamplar, keşif gezileri, ziyaretler yapmaları, içinde yaşadıkları toplum hakkında fikir edinmeleri sağlanmalıdır.(*)
Çocukların sosyal ve kültürel etkinlikler aracılığı ile sokakta özgürce eğlendiği ortamı aramaması ve enerjisini boşaltması sağlanmalıdır, arkadaşıyla veya personelle kavga edecek ya da tartışacak zamanı bulmakta güçlük yaşamalı bir şeyler yaratmanın, yapmanın hazzına varmalıdır. Çocuklar bu şekilde kendilerini değerli hissedeceklerdir. Boş zaman etkinliklerine onlarla birlikte personelde katılmalıdır. Çocuklar kendi becerilerini veya başarılarını değer verdikleri yetişkinlerle paylaşmak kendilerini göstermek isterler. Sokaktaki çocukla çalışırken onlara bir şeyler öğretmenin yanı sıra çocuklardan öğrenebileceğiniz bir şeyler olduğunu unutmamalıyız. (*)
Yapılmaması Gerekenler (*)
- Çocuklarla, onları korkutarak başa çıkmaya çalışmamalıyız
- Zekâlarını küçümsememeliyiz,
- Kendi değer yargılarımızı aşılamaya çalışmamalıyız
- Onların değer yargılarını bildiğimizi düşünmemeliyiz
- Onların istek ve ihtiyaçlarını bildiğimizi düşünmemeliyiz
- Her ziyaretimizde veya görüşmemizde onlara bir şeyler vererek bağımlılık yaratmamalıyız
- Kendi aralarındaki ağı ve sosyal çevrelerini bozmamalıyız.
(*) Sokak Çocukları ve Çalışan Çocuklar Planlama İçin Bir Rehber, Unicef Yayınları, 1994
